अतिथी कट्टा

सबनीसांना राम नगरकरने दिलेले नाव अजिबात आवडले नव्हते. ‘विच्छा माझी पुरी करा’ मधील विच्छा’ हा शब्द थोडा जास्तच शृंगारिक आहे असं त्यांचं म्हणणं होतं. मी त्यांना समजावलं की, नाहीतरी याचे किती प्रयोग होणार आहेत? दोन-चार सत्यनारायणाच्या पूजेत, दोन चार गणेशोत्सवात. दहा प्रयोग वर्षात म्हणजे डोक्यावरून पाणी. आणि चेष्टा नाही, खरोखरच मी मनापासून बोललो होतो. यापेक्षा जास्त प्रयोग होतील असं मला खरंच वाटलं नव्हतं.

सबनीसांनाही ते पटलं. मग झालं…महिनाभर अशा तालमी वगैरे केल्यावर आता प्रयोग करायचा. राणीच्या बागेत तेव्हा अण्णाभाऊ साठे ओपन एअर थिएटर होतं. उघड्यावर अशी लोकनाट्यं तिथे होत असत. प्रयोगामध्ये व्यवस्थापक किती महत्त्वाचा असतो हे मला त्या दिवशी कळलं.जनता कलापथकात काम करीत असताना या गोष्टीचा विचार करण्याची वेळच आली नव्हती. फक्त स्टेजवर जायचं आणि काम करायचं. पण इथे स्वतःचं कलापथक म्हटल्यावर मलाच त्यामध्ये लक्ष घालणं आवश्यक होतं. पण आता अगदी खरं कबूल करायला हरकतच नाही, म्हणजे तेव्हाही मला ते मान्य होतंच, की माझा पिंड व्यवस्थापकाचा नाही, कलाकाराचा आहे.

माझी कला जास्तीत जास्त चांगली कशीसादर होईल हे मी पाहतो. पण बाकीच्या व्यावहारिक गोष्टी आपल्याला जमत नाहीत आणि जमणारही नाहीत. तर राणीच्या बागेतल्या प्रयोगाला व्यवस्थापक तुकाराम शिंदेच. सगळा वाद्यवृंद जमला. २००-३०० रुपयांत प्रयोग दिलेला हो! त्यापेक्षा जास्त त्यावेळी मिळतच नव्हते. मैदान जेवढं भरायचं तेवढं भरलं. सबनीसही प्रयोगाला आलेले. गण गवळण सुरू झाली आणि बाजूच्या झाडावरची एक कोकिळा ओरडायला लागली. ढोलकी, हलगी सुरू झाली रे झाली, की ती ओरडायची. सुरुवातीला गंमत वाटली तरी नंतर तिच्या कुऽऽऽ हूऽऽऽ चा त्रास व्हायला लागला. प्रेक्षक असे नाही तसे एन्जॉय करीत होते. पण आम्ही अस्वस्थ. पडद्यामागे असलेली मंडळी जमेल तसे प्रयत्न करून, बारीक बारीक दगड मारून त्या कोकिळेला हाकलवायचा प्रयत्न करीत होते. पण ती काही हलेना.

इकडे गण गवळणीनंतर पडद्यामागे वेगळाच दुर्धर प्रसंग उद्भवला. एंट्री आता कुणाची आहे यावरून राम आणि मी गोंधळलो होतो. मूळची संहिता बाजूला ठेवून रोज नवीन सीन नेऊन नेऊन आम्ही तालमी केलेल्या. पण कुठल्यानंतर कुठला सीन हे कुणाच्या बापाला माहीत? आली का पंचाईत! काय करणार? मग प्रेक्षकांत बसलेल्या सबनीसांना आत बोलावून घेतले आणि त्यांनीच लिहिलेल्या कागदाचा गट्ठा त्यांच्यासमोर टाकला. हे सगळं बैजवार लावून द्या असं म्हटल्यावर त्यांचीही पंचाईत झाली. कारण त्यांचीही तीच अडचण होती. रोज वेगळे सीन लिहून दिल्याने त्यांनाही कोणत्या प्रसंगानंतर कोणता प्रसंग असावा हे माहीत नव्हतं. ते तालमीलाही कधी आले नव्हते आणि सलग तालीम आम्ही कधी केलीच नव्हती. पण शेवटी ते लेखक होते ना! त्यांनी अंदाजाने कुठल्या सीननंतर कुठला सीन येईल याचा अंदाज घेतला आणि त्याप्रमाणे कागद लावून दिले. त्यांनी त्यावेळी जे नंबर कागदावर टाकले तोच क्रम नंतर कायम राहिला.

प्रयोग संपला तरी कोकिळा ओरडतच होती.प्रेक्षकांचा रिस्पॉन्स काय फार चांगला नव्हता. पण काहीतरी नवीन सुरू झाल्याचा आनंद मनात होता. कोकिळेने फार त्रास दिला. म्हटल्यावर तिथला एक माणूस म्हणाला, ‘साहेब, तुम्ही नशीबवान आहात. तुमच्या पहिल्याच प्रयोगाला कोकिळा ओरडली. शुभ असतं ते! ‘विच्छा माझी पुरी करा’ हिट होणार लिहून ठेवा. आम्ही ते हसण्यावारीच नेलं. अशी कोकिळा ओरडून नाटक हिट होत असेल तर नाटक कंपनी नटाना पाळण्याऐवजी कोकिळाच पाळेल’ असे विनोदही करून झाले. दुर्दैवाने हा विनोद तात्पुरता का होईना,खरा ठरला आणि मोजून चौथ्या प्रयोगानंतर ‘विच्छा माझी पुरी करा’ बंद पडले. पण नंतर ते चालले.

– दादा कोंडके

(शब्दांकन – अभय परांजपे)

(सौजन्य – सुरुची प्रकाशन)