अतिथी कट्टा

‘ अटक मटक चवळी चटक, चवळी पाण्यात भिजवली

बराच वेळ शिजवली चवळी काही भिजेना, पाण्यात काही शिजेना ’

अशा गमतीच्या अंगानं केलेल्या कविता आहेत.पाडगावकरांची अशीच आणखी

बालगीते प्रसिद्ध झाली.‘ रडतच यावे येताना, पण हसत जावे जाताना ’ हे त्यांचे शब्द जगण्याची उभारी देतात.खलील जिब्रानच्या जीवनासक्तीचा आणि चिंतनाचा संस्कार घेऊन पाडगावकरांच्या कविता आल्या आणि त्यांनी स्वत:चं स्वतंत्र स्थान निर्माण केलं. व्यवहारात माणसाच्या वाट्याला येणारे वास्तव साधेपणाने सांगत आशेची समजावणी करत ते म्हणतात,

‘ आपल दार बंद म्हणून कुणाचच अडत नाही

बंद घरात बसून कसं चालेल ? जगावर रुसून कसं चालेल ? ’

काव्याच्या क्षेत्रात या माणसाने डोंगराएवढे कार्य केले आहे.आपल्या परीने त्यांनी काळावर विजय मिळविला आहे.

‘ कालची स्वप्ने शिल्लक असतील तर झाकून ठेव

शिळ्या भाकरीसारखी त्यांना चव असते.’

अशी अनुभवातून आलेली प्रगाढ समज त्यांच्या कवितेत आहे.

‘ प्रेम म्हणजे प्रेम असतं, तुमचं नि आमचं अगदी सेम असतं.’

असं गुंजत राहणारं बोलगाणंही आहे. त्यांनी संगीतिका लिहिल्या आहेत. राजकीय उपहासिका लिहिल्या आहेत. मीरा, तुकाराम, कबीर यांची भाषांतरे केली आहेत. शेक्सपिअरची टेम्पेस्ट, ज्युलियस सीझर आणि रोमिओ ज्युलीएट ही तीन नाटके त्यांनी मराठीत आणली. ते गद्य लेखनही उत्तम करत. त्यांची गद्य पुस्तकेही प्रकाशित झाली आहेत.‘निंबोणीच्या झाडामागे’ हा त्यांचा लघुनिबंध संग्रह प्रसिद्ध आहे.सन १९५० मधील ‘धारानृत्य’ ते सन २०१३ मधील ‘अखेरची वही’ असा अखंडपणे प्रवास करणारे पाडगावकर म्हणजे हिरवे तृणपातेच होते. याबद्दल सारा महाराष्ट्र कृतज्ञ आहे.

‘शुक्रतारा मंद वारा,दिवस तुझे हे फुलायचे,तुझे गीत गाण्यासाठी,लाजून हसणे अन, या जन्मावर या जगण्यावर,भातुकलीच्या खेळामधली,भेट तुझी माझी स्मरते, धुंद वादळाची होती रात्र पावसाची,लाख चुका असतील केल्या केली पण प्रिती’अशा शेकडो गाण्यांचा गंध त्यांनी आयुष्यभर मराठी विश्वावर उधळून समग्र मराठी भावजीवन चांदण्याचं केलं. त्यांच्या स्वभावोक्तीची सुभाषिते झाली आणि रसिक मनांत रुंजी घालू लागली.

‘ आपण असतो आपली धून,गात रहा

आपण असतो आपला पाऊस, न्हात रहा ’

राजकीय,सामाजिक,वाङ्मयीन आणि सांस्कृतिक जीवनातील विसंवादावर

उपहास आणि उपरोध या दुधारी आयुधांनी प्रहार करणे, हे पाडगावकरांनी आपल्या प्रतिभा धर्माचे लक्ष्य मानलेले होते.कधी वृत्त्तीगांभीर्याने तर कधी नर्मविनोदी स्वरात ते जळजळीत जीवनभाष्य करतं. समुद्रावरती उसळणारी उंच लाट फुटली की,जशी समुद्रातच विसर्जित होते तसं पाडगावकरांचं सर्व लेखन शेवटी काव्यमयतेकडेच झुकतं. त्यांच्यातलं वात्रट पोर सतत जागं असायचं.’वात्रटिका’ हा त्याचाच परिपाक. ते उत्तम टेबलटेनिस खेळायचे. आपली जीवनेच्छा त्यांनी ‘या जन्मावर,या जगण्यावर शतदा प्रेम करावे’ अशा उत्कट शब्दांत व्यक्त केली आहे. ‘अखेची वही’ या काव्यसंग्रहात त्यांनी ‘प्रेम सुंदर आहे म्हणून तर जगणं सुंदर आहे’ अशी आत्मप्रचीती प्रकट करणारी कविता लिहिली आहे. २०१६ मधील ‘दुर्गा’ चित्रपटात मंगेश पाडगांवकर यांचे काव्य रसिकांसमोर आले होते. कवितेचं गमक तर पाडगावकरांना कळलं होतं पण त्यांचं हे काव्यजगत रसिकांनाही पूर्ण पटलं म्हणूनच कबीर पुरस्कार, महाराष्ट्रभूषण, साहित्यभूषण, पद्मभूषण अशा दिग्गज सन्मानांनी त्यांचं कौतुक झालं.१९८० ला भारतातील सर्वोच्च साहित्य अकादमीचा पुरस्कार त्यांच्या ‘सलाम’ या त्यांच्या कवितासंग्रहामुळे प्राप्त झाला पण त्यांनी मात्र त्याचं झुकतं माप रसिकांच्या प्रेमाला दिलं.

जीवनसंचिताने त्यांना अक्षय आनंद अनुभूतीचा कुंभ दिलेला होता.तो रसिकांना वाटून देणे हे पाडगावकरांनी आपले जीवित ध्येय मानले.म्हणूनच त्यांना ‘आनंदयात्री’ हे बिरूद सर्वार्थाने शोभून दिसते, कारण त्यांच्या कवितेने हजारो रसिकांचे जीवन हे जगण्याची आनंदयात्रा बनवली.असे आनंदयात्री ३० डिसेंबर,२०१५ ला आपल्याला सोडून गेले. पण त्यांची कविता भविष्यातही त्या आनंदयात्रेची पालखी वाहात राहील.

म्हणूनच ते गेल्यानंतर सूरसमाज्ञी लता मंगेशकर म्हणाल्या,‘आज काव्याचा गाभारा रिकामा झाला.’

‘ व्यथा असो वा आनंद असू दे

प्रकाश किंवा तिमिर असू दे

वाट दिसो अथवा न दिसू दे

गात पुढे मज जाणे

माझे जीवनगाणे,माझे जीवनगाणे ’

– लेखिका जयश्री दानवे

(सौजन्य – अथर्व प्रकाशन)