अतिथी कट्टा

——–

चित्रपती व्ही.शांताराम,चित्रतपस्वी भालजी पेंढारकर यांनी कोल्हापूरचे नाव या क्षेत्रात सतत तळपत ठेवले.त्याच भालजी पेंढारकरांचे शिष्योत्तम नटश्रेष्ठ जयशंकर दानवे.केवळ चित्रपटच नव्हे तर नाट्यसृष्टीतही आपला वजनदार ठसा त्यांनी उमटविला.किंबहुना चित्रपट आणि नाट्य या दोन्ही क्षेत्रात सहजतेने वावरणाऱ्या फार थोड्या कलावंतात दानवेंची गणना होईल.

वयाच्या केवळ बाराव्या वर्षी आई-वडिलांच्या छ्त्रास पारखा झालेला शंकर लोणावळ्यास आपल्या काकांकडे राहताना,पुण्याच्या रास्ता पेठेतील चित्रपट गृहाभोवती घुटमळत असे,त्याचवेळी तो ग्लोब (पूर्वाश्रमीचे लक्ष्मी) थिएटरजवळ भालजी पेंढारकरांच्या नजरेस पडला.रुस्तुम,सोहराब हे मोदी बंधू या थिएटरचे मालक,तर भालजी मैनेजर.जिवाशिवाची गाठ अशी पडली आणि शंकरने एका रुपेरी कारकीर्दीच्या वाटेवर पहिले पाऊल टाकले.याच पहिल्या पावलाने शंकरला त्याच्या व्यावहारिक घरातून बाहेर काढले आणि नाटक करायचे तर घराबाहेर हो अशा निवार्णीच्या इशाऱ्यावर शंकरने नाट्यपंढरीची खडतर वाट पसंत केली;पण बेंजामिन साहेबांनी आधारच दिला नाही तर त्यांना आपला मानसपुत्र मानले आणि जयशंकर
दानवे या नटसम्राटाला इथे जणू सूर गवसला. ‘आसुरी लालसा’ या भालजींनी रुपांतरीत केलेल्या नाटकातून जयशंकर दानवे यांची खरी कारकीर्द सुरु झाली.

आर्य सुबोध कंपनीच्या बहुतांशी हिंदी-उर्दू अशा जवळजवळ ४० नाटकांतून दानवे चमकले.त्यानंतर कोल्हापूरी स्थायिक होऊन शुगर मिल्सच्या लोहियासाहेबांच्या प्रेरणेने स्थापन झालेल्या ‘जीवन कल्याण’ या संस्थेमार्फत एकापेक्षा एक नाटके त्यांनी सादर केली.यात आग्य्राहून सुटका,पुण्यप्रभाव,दुसरा पेशवा यासारखी ऐतिहासिक नाटके तर सौभद्र,स्वयंवर,मानापमान,शारदा यासारखी संगीत नाटके दिग्दर्शित करून त्यांनी वैभवशाली इतिहास घडविला.शहरातील सर्वसामान्य कलाकारांना घेऊन त्यांनी शेकडो नाटकांचे दिग्दर्शन केले.यातून अनेकांच्यातील कलेला संधी मिळाली.कोल्हापूरच्या कलेचा वारसा जयशंकर दानवेंनी असा बांधेसूद बनविला.नाटक,चित्रपटांतून राहिलेल्या वेळात ते चित्रकलेत रमले.नाट्य,चित्रपटाच्या रंगभूषेपासून ते वेशभूषेपर्यंत व अभिनयापासून ते दिग्दर्शनापर्यंत साऱ्या क्षेत्रात त्यांचे कर्तृत्व दिसून येईल.