अतिथी कट्टा

‘संत कान्होपात्रा’ चित्रपटात दानवेंनी जेव्हा चिंतामणराव कोल्हटकरांच्या हस्तकाची म्हणजेच दुय्यम खलनायकाची भूमिका केली तेव्हाच त्यांच्यातला खलनायकी स्पार्क भालजींना जाणवला असणार.‘बहिर्जी नाईक’ मधला बाजी मोरे हा खलनायक एका पायाने अधू,लंगडत चालणारा. हा बाजी मोरे त्यांनी इतका अप्रतिम साकार केला की,आजपर्यंत रसिक त्याला विसरू शकले नाहीत.

भालजींच्या अनेक चित्रपटातील त्यांचे असंख्य खलनायक प्रेक्षकांच्या चिरस्मरणात राहिले. चित्रपटा इतकेच रंगभूमीवरही त्यांचे अतिशय प्रेम होते.त्यामुळे कोल्हापुरातच नवनवीन नाट्यसंस्थेच्या माध्यमातून ते कलाकार घडवित राहिले.त्यांनी जवळजवळ १३४ नाटके दिग्दर्शित केली आणि करवीर भगिनी मंडळ,देवल क्लब,करवीर नगर वाचन मंदिर,जीवन कल्याण,स.म.लोहिया
हायस्कूल,पद्माराजे गर्ल्स हायस्कूल अशा अनेक संस्थांचा नावलौकिक वाढविण्यास मदत केली होती.

कला, संस्कृती याविषयी आपण जेव्हा अभिमानानं बोलतो, त्या वेळी आपल्या हाती त्या वैभवशाली संस्कृतीचा काही भाग असला पाहिजे. तो काळाच्या ओघात वाहून जाऊन चालणार नाही. ही माहिती पुढे संक्रमित व्हायला हवी. त्यांच्या नाट्य दिग्दर्शनाबद्दल आजही बोलले जाते,परंतु एखाद्या कलाकाराच्या अभिनयावर वा दिग्दर्शनावर शेकडो बक्षिसांची बरसात होणारा तो काळ नव्हता. त्यामुळे खरं तर त्यांच्यासारखे असंख्य हिरे खाणीतच राहिले. त्यांना कोंदण मिळालेच नाही. एवढे कार्यकर्तृत्व असूनही ते प्रसिद्धीच्या झोतापासून दूरच राहिले.

अशा जुन्या ज्येष्ठ व श्रेष्ठ कलाकाराची स्मृती जतन करण्याचा, त्यांचे प्रेरक स्मरण करण्याचा प्रयत्न दानवे कुटुंबीयांच्या तर्फे दरवर्षी केला जातो.१ मार्च २०१० रोजी त्यांची कन्या जयश्री दानवे लिखित त्यांचा कलाप्रवास उलगडणाऱ्या ‘कलायात्री’ या पुस्तकाचे प्रकाशन प्रसिद्ध गीतकार जगदीश खेबूडकर यांच्या हस्ते संपन्न झाले होते. या कलायात्री चरित्रग्रंथास आजवर एकूण १० पुरस्कार प्राप्त झाले आहेत. २५ वर्षे त्यांचे स्मरण केल्यानंतर १ मार्च, २०११ पासून ‘नटश्रेष्ठ जयशंकर दानवे कलायात्री पुरस्कार’ सुरू झाले. ज्येष्ठ रंगकर्मी दिलीप प्रभावळकर,डॉ.मोहन आगाशे, सदाशिव अमरापूरकर, शरद पोंक्षे, अरुण नलावडे, सुबोध भावे, प्रशांत दामले, डॉ.गिरीश ओक, भरत जाधव,अविनाश व ऐश्वर्या नारकर, महेश कोठारे, सचिन खेडेकर यांना आजपर्यंत पुरस्कार प्रदान करण्यात आले आहेत.

सध्या कोल्हापूर येथे जयशंकर दानवे कलायात्री पुरस्कार सोहळ्याची गणना कोल्हापुरातील मोठ्या सांस्कृतिक कार्यक्रमात होत आहे. या क्षेत्राच्या जडणघडणीत नटश्रेष्ठ जयशंकर दानवे यांनी अत्यंत मोलाची कामगिरी बजावली.

मूर्ती घडविल्यानंतर पूजा मूर्तीची होते.मूर्तिकाराची नाही.दिग्दर्शक म्हणून त्यांची अशीच अवस्था होती.अनेक कलाकार स्वहस्ते घडवले.त्यांना भले खासगी व शासकीय पुरस्कार न मिळोत, पण त्यांनी कलेची जी निरपेक्षपणे सेवा केली त्याचे ऋण सिने-नाट्य सृष्टीने कदापि विसरता कामा नये.

– जयश्री जयशंकर दानवे,कोल्हापूर.

ज्येष्ठ लेखिका